Takım Çeliklerinde Isıl İşlem Parametreleri – Uygulamalı Rehber

Takım çelikleri, yüksek aşınma direnci, sertlik ve tokluk gibi özel mekanik özelliklere sahip olması gereken çeliklerdir. Bu özellikler yalnızca doğru seçilmiş bir ısıl işlem ile elde edilebilir.

Bu yazımızda, soğuk iş, sıcak iş ve plastik kalıp çelikleri için uygulanan temel ısıl işlem adımlarını ve kritik parametreleri ISO 4957 standardı çerçevesinde açıklıyoruz.

Takım Çelikleri ve Isıl İşlemin Önemi

Takım çeliği üretiminde ısıl işlem;
✅ Sertlik kazandırır
✅ Aşınma direncini artırır
✅ Mikro yapı kontrolü sağlar
✅ Malzeme ömrünü belirler

Yanlış uygulanan ısıl işlem, çatlama, deformasyon ya da erken aşınma gibi ciddi problemler doğurabilir.

1. Soğuk İş Takım Çelikleri – (Örnek: 1.2379 / D2)

Kullanım Alanı: Kesici kalıplar, zımbalar, bıçaklar
Özellik: Yüksek aşınma direnci, hava ile sertleşir

🔧 Isıl İşlem Adımları:

• Ön Isıtma: 450–500 °C → ardından 850–900 °C

• Austenitleştirme (Sertleştirme): 1020–1040 °C

• Soğutma: Hava (hava sertleşen çeliktir)

• Temperleme: 3x → 520–550 °C (ikincil sertleşme için)

🎯 Hedef Sertlik: 58–62 HRC

2. Sıcak İş Takım Çelikleri – (Örnek: 1.2344 / H13)

Kullanım Alanı: Alüminyum döküm kalıpları, sıcak dövme
Özellik: Termal şok ve yumuşamaya karşı dirençlidir

🔧 Isıl İşlem Adımları:

• Ön Isıtma: 600–850 °C (çok kademeli)

• Austenitleştirme: 1020–1050 °C

• Soğutma: Hava veya basınçlı gaz

• Temperleme: 2x → 540–620 °C

🎯 Hedef Sertlik: 44–52 HRC

(Çok yüksek yapılmaz, çünkü sıcak çalışmada tokluk gerekir.)

3. Plastik Kalıp Çelikleri – (Örnek: 1.2311 / P20)

Kullanım Alanı: Enjeksiyon kalıpları, plastik baskı kalıpları
Özellik: İşlenebilirlik ön planda, genelde ön sertleştirilmiş satılır

🔧 Isıl İşlem Senaryosu (gerektiğinde):

• Gerilim Giderme: 550–650 °C

• Sertleştirme: 860–890 °C

• Temperleme: 550–600 °C

🎯 Sertlik Aralığı: 28–35 HRC (işlenebilirlik için yeterlidir)

4. Temperleme Renkleri ve Sıcaklıkları

Isıl İşlemde Dikkat Edilmesi Gerekenler

🔹 Fırın atmosferi oksitsiz olmalı
🔹 Soğutma ortamı çeliğe göre seçilmeli (yağ, hava, inert gaz)
🔹 Temperleme süresi ≥1 saat/25 mm et kalınlığı
🔹 İkili veya üçlü temperleme ile iç gerilim azaltılır

Teknikkanal Tavsiyesi:

👉 Takım çeliklerinin teknik veri sayfalarını mutlaka inceleyin
👉 Sertleştirme sonrası ölçüsel değişim beklentisini hesaplayın
👉 Gerçek uygulamalarda, ısıl işlem simülasyonu ve termokupl takibi şart!

Sık Sorulan Sorular (FAQ)

1. Takım çeliği kaç defa temperlenmelidir?
Soğuk iş ve sıcak iş çeliklerinde en az iki kez, tercihen üç kez temperleme yapılmalıdır.

2. Isıl işlem sonrası çelik çatlaması neden olur?
Hızlı soğutma, hatalı temperleme sıcaklığı veya malzeme içi hatalardan kaynaklanabilir.

3. Isıl işlem sonrası sertlik düşerse ne yapılmalı?
Austenitleştirme sıcaklığı veya bekleme süresi yanlış olabilir. Yeni bir ısıl işlem gerekebilir.